Tín ngưỡng thờ tại Mẫu Việt Nam hay thường gọi là Đạo Mẫu (道母), thờ Thánh Mẫu, thờ Mẫu tam phủ, tứ phủ xuất hiện khá phổ biến và có nguồn gốc lịch sử và xã hội sâu xa. Tuy tất cả đều là sự tôn sùng thần linh nữ tính, nhưng giữa thờ Nữ thần, Thánh Mẫu, Thánh Cô, Mẫu tam phủ, tứ phủ không hoàn toàn đồng nhất, mà có sự khác biệt về quyền năng, địa vị, phân cấp thứ bậc riêng.[1] Tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam là một tín ngưỡng bản địa lâu đời, lấy việc tôn thờ Mẫu (Mẹ) làm thần tượng với các quyền năng sinh sôi, bảo trợ và che chở cho con người. hãy cùng PHONG THUỶ ĐÀO GIA tìm hiểu về điều này nhé; bạn cũng có thể xem lại nội dung này trên kênh tiktok, nghe qua Podcast hoặc kênh youtube của chúng tôi.
Tứ Phủ là gì ?
Tứ Phủ [四府] là nhánh tín ngưỡng thờ Mẫu tại miền Bắc, đồng thời là nhánh phổ biến nhất của tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam. Tứ Phủ bao gồm bốn “phủ” đại diện cho bốn miền trong vũ trụ.
Thiên phủ [天府]: miền trời, tượng trưng bởi màu đỏ.
Nhạc phủ [岳府]: miền rừng núi, tượng trưng bởi màu xanh lá.
Thoải (thủy) phủ [水府]: miền sông nước, tượng trưng bởi màu trắng.
Địa phủ [地府]: miền đất đai, tượng trưng bởi màu vàng. Ở đây tránh nhầm lẫn với “địa phủ” theo nghĩa “âm phủ”. Địa phủ trong Tứ Phủ là mặt đất nơi loài người sinh sống.
Mỗi vị thần thánh trong Tứ Phủ sẽ thuộc về một phủ, cai quản, quản lý những sự việc thuộc phủ đó. Trang phục của hầu hết các vị có màu sắc tương đồng với phủ của mình. Đại diện cho mỗi phủ là một vị Thánh Mẫu.
Tam Phủ là gì ?
Có hai cách hiểu về từ “Tam Phủ [三府]”
Về mặt lịch sử hình thành Tín ngưỡng thờ Mẫu – Tứ Phủ: Tam Phủ là khái niệm tiền thân của Tứ Phủ, bao gồm ba miền:
Thiên Phủ(màu xanh da trời)
Địa Phủ(màu vàng),
Thủy Phủ(màu trắng).
Sau này lối thờ Thượng Ngàn (Thanh Sơn Nhất Phái) được kết hợp thêm vào, gọi là Nhạc Phủ từ đó mà có Tứ Phủ.
Về mặt thứ tự: vì nhiều nguyên nhân khác nhau mà Tứ Phủ Thánh Mẫu hay được thể hiện qua Tam Tòa Thánh Mẫu. Phần mối liên hệ giữa Tam Phủ và Tứ Phủ dưới đây sẽ trình bày một số giả thuyết lý giải điều này. Tựu trung lại, các giả thiết đều cho rằng khi nhắc đến Tam Phủ, thực chất là đã bao gồm Tứ Phủ.
Tam Phủ Công Đồng [三府公同] cũng là một cụm từ thường xuất hiện trong các lời cầu khấn, các khoa cúng. Cụm từ này có nghĩa là “hội đồng chung cai quản ba miền”. Đây có thể hiểu là hội đồng các thần thánh được cử ra để đại diện, cai quản những công việc trong ba miền.
Tứ Phủ Vạn Linh là gì?
Tứ Phủ Vạn Linh [四府萬靈] là một cụm từ thường xuất hiện trong các lời văn khấn, các khoa cúng, có nghĩa là “vô vàn (một vạn) chân linh của các vị thần thánh trong bốn miền.”
Theo khoa cúng và các bản chầu văn (hay còn gọi là hệ Tứ Tiên), tứ phủ bao gồm : Thiên – Địa – Thủy – Nhạc
Thánh Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên
Thánh Mẫu Đệ Nhị Địa Tiên
Thánh Mẫu Đệ Tam Thoải Tiên
Thánh Mẫu Đệ Tứ Nhạc Tiên
Theo thứ tự và danh hiệu phổ biến hiện nay của các vị Thánh tứ phủ : Thiên – Nhạc – Thủy – Địa
Thánh Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên
Thánh Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn
Thánh Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ
Thánh Mẫu Đệ Tứ Địa Phủ
Tam phủ công đồng là gì ?
Tam Phủ Công Đồng [三府公同] cũng là một cụm từ thường xuất hiện trong các lời cầu khấn, các khoa cúng. Cụm từ này có nghĩa là “hội đồng chung cai quản ba miền”. Đây có thể hiểu là hội đồng các thần thánh được cử ra để đại diện, cai quản những công việc trong ba miền.
Trường hợp 1: Thiên – Địa đồng quy: trong trường hợp này, Mẫu Liễu Hạnh giữ vị trí là Mẫu Đệ Nhất, vừa là Mẫu Địa, vừa đại diện cho Mẫu Thiên Tiên.
Trường hợp 2: Nhạc Phủ và Địa Phủ đồng nhất: trong trường hợp này, Mẫu Đệ Nhị bao gồm cả Mẫu Nhạc Tiên và Mẫu Địa Tiên
Thứ tự các Phủ trong Tam phủ công đông cụ thể như sau:
Thánh Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên
Thánh Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn
Thánh Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ
Mối liên hệ giữa Tam Phủ Tứ Phủ
Có rất nhiều giả thuyết giải thích về mối liên hệ giữa Tam Phủ và Tứ Phủ, tuy nhiên khó xác định chính xác giả thuyết nào khả tín nhất. Sở dĩ như vậy vì các tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt hầu như chỉ được gìn giữ từ đời này sang đời khác qua hình thức truyền miệng mà không có tài liệu nào rõ ràng và ít được nghiên cứu, dưới đây là một số giả thuyết phổ biến hiện nay:
Tín ngưỡng Tam Phủ giao thoa với tín ngưỡng Sơn Trang
Tín ngưỡng thờ Tam Phủ (Thiên-Địa-Thủy) giao thoa với tín ngưỡng thờ Sơn Trang của các dân tộc vùng núi phía Bắc, hình thành nên Tứ Phủ. Tam Tòa Thánh Mẫu khi đó bao gồm:
Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên
Mẫu Đệ Nhị Địa Tiên (Thánh Mẫu Liễu Hạnh)
Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ
Mẫu Thượng Ngàn được thờ riêng ở ban Sơn Trang
Thiên Địa đồng quy
Vì Thánh Mẫu Liễu Hạnh ngôi thần chủ vừa là Thiên Tiên vừa là Địa Tiên nên Mẫu đại diện và cai quản ngôi Thiên Phủ và Địa Phủ . Khi xuất hiện với tư cách đại diện này, Thánh Mẫu Liễu Hạnh sẽ có phục trang màu đỏ của Thiên Phủ, thay vì màu vàng của Địa Phủ. Tam Tòa Thánh Mẫu khi đó bao gồm:
Thánh Mẫu Liễu Hạnh (tức Mẫu Địa Tiên và cũng là Mẫu Thiên Tiên)
Thánh Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn
Thánh Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ
Địa Phủ và Nhạc Phủ đồng nhất
Theo quan điểm này:
Thiên Phủ thuộc cõi trên cao, miền thượng nguyên
Thoải Phủ thuộc cõi thấp nhất, miền hạ nguyên.
Địa Phủ và Nhạc Phủ đều là cõi ở giữa, miền trung nguyên, nơi con người sinh sống.
Tam Tòa Thánh Mẫu khi đó bao gồm:
Mẫu Thượng Thiên
Mẫu Đệ Nhị: Mẫu Địa và Mẫu Thượng Ngàn
Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ
- Tư liệu được tổng hợp và biên tập từ nhiều nguồn thông tin khác nhau. Kính mời quý đại chúng tìm hiểu nhiều hơn trên kênh tiktok, nghe qua Podcast hoặc kênh youtube của chúng tôi.